Nhắc Truyện Kiều, người ta thường nhớ đến một thiên ca về cuộc đời hồng nhan nhưng bạc mệnh, một người quốc sắc thiên hương nhưng phải chịu số kiếp bọt bèo “thanh lâu hai lượt, thanh y hai lần”. Thế nhưng, trước cả khi những mây đen vần vũ che lấy cuộc đời Kiều thì đã có một nhân vật đi trước minh chứng cho lời thơ “ Đau đớn thay phận đàn bà/ Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung” – ấy là nàng Đạm Tiên.
Lần đầu tiên hai chữ Đạm Tiên xuất hiện là qua lời giới thiệu của Vương Quan:
Đạm Tiên nàng ấy xưa là ca nhi.
Nổi danh tài sắc một thì,
Xôn xao ngoài cửa, hiếm gì yến anh.
Phận hồng nhan có mong manh,
Nửa chừng xuân, thoắt gãy cành thiên hương.
Giống với Kiều “Pha nghề thi họa đủ mùi ca ngâm/ Cung thương làu bậc ngũ âm/ Nghề riêng ăn đứt hồ cầm một chương” thì Đạm Tiên cũng là một ca nhi nổi danh khắp chốn, tiếng tăm lẫy lừng. Nàng từng khiến biết bao người say mê để rồi đổi lại phận tài cao mệnh mỏng. Mệnh nàng bạc không chỉ dừng lại ở khi nhắm mắt lúc xuân xanh mà còn kéo dài đến những tháng ngày mộ phần chìm trong quên lãng, thiếu mùi hương khói. Chính tâm trạng sầu thương của Kiều sau khi nghe chàng Vương thuật lại câu chuyện, là lúc ta dần nhận ra sợi dây liên kết giữa hai số phận ở hai dòng thời gian khác biệt.
Hồn ma Đạm Tiên xuất hiện khá nhiều lần trong cuộc đời Kiều. Cuộc đời của hai tài nữ soi chiếu vào nhau. Nói một cách khác, hồn ma Đạm Tiên như một bóng ma đoạn trường ám lên cuộc đời của Kiều. Sự xuất hiện của Đạm Tiên trước hết báo hiệu cho sự sắp đặt của vận kiếp:
Vâng trình hội chủ xem tường,
Mà xem trong sổ đoạn trường có tên.
Âu đành quả kiếp nhân duyên,
Cũng người một hội một thuyền đâu xa.
Sau khi viếng mộ nàng Đạm Tiên, Kiều được nàng báo mộng về cuộc đời mình. Những dấu hiệu từ “Đồng thanh tương ứng, đồng khí tương cầu” đến việc sổ Đoạn Trường có tên nàng đều thuộc về yếu tố khách quan. Xét thấy không phải ngẫu nhiên mà Kiều “sẵn mối thương tâm” khi nghe câu chuyện về Đạm Tiên mà đó là sự kết nối từ chính linh hồn của hai số phận tương tự nhau, một đã trải qua và một sắp trải qua. Tương tự với cách Đạm Tiên ứng mộng Kiều cũng phải nhờ “hợp duyên”, “hợp mệnh”. Để rồi, việc trong sổ Đoạn Trường có tên nàng trở thành dấu đóng cho số trời đã định, kiếp đã an bài và Đạm Tiên chính là hình ảnh tương lai của đời Kiều.
Hồn ma của Đạm Tiên là sợi oan hồn trói Thuý Kiều với chữ phận.
Rỉ rằng: nhân quả dở dang,
Đã toan trốn nợ đoạn trường được sao.
Số còn nặng nghiệp má đào
Người nào muốn quyết trời nào đã cho
Hãy xin hết kiếp liễu bồ
Sông Tiền Ðường sẽ hẹn hò về sau
Khi Kiều nhận ra mình bị đưa vào lầu xanh của Tú Bà, nàng toan tự vẫn nhưng Đạm Tiên đã nhắc nhở nàng rằng: nàng đang trả nghiệp báo tiền kiếp khi nào trả hết nợ nhân quả thì mới được tự quyết số mình. Theo Phật giáo, con người trải qua luân hồi mang theo nghiệp, quả từ kiếp này sang kiếp khác. Chính vì thế, một chuỗi mắt xích nối dài đã được tạo ra khiến mọi sự việc trong đời người không phải ngẫu nhiên mà là tất nhiên phải đến. Đạm Tiên nghe lời khẩn cầu trong tâm của Kiều nhưng nàng cũng phải bất lực trước số Trời định. Lời hẹn ở dòng sông Tiền Đường là lời hẹn chỉ khi Kiều đã gột sạch nợ tiền kiếp, mới có thể sống tiếp những tháng năm êm đẹp.
Lần cuối cùng Đạm Tiên xuất hiện là để thông báo về mệnh kiếp của Kiều:
Đoạn trường sổ rút tên ra
Đoạn trường thơ phải đưa mà trả nhau
Còn nhiều hưởng thụ về lâu
Duyên xưa tròn trặn phúc sau dồi dào
Sổ Đoạn Trường từ nay không còn tên của Kiều, nghĩa là nàng đã thoát khỏi số trầm luân truân chuyên. Nhưng việc Kiều được xóa tên là do chính lòng nàng đã đủ cho Trời minh giám. Nói theo cách khác, chính là Kiều đã tự mình gián tiếp chuyển biến số mệnh. Mệnh nàng bạc nhưng phúc được tạo nên khi trả nghiệp giúp Kiều hóa giải nghiệp báo của mình. Sổ Đoạn Trường là hình tượng then chốt chi phối cuộc đời Kiều nhưng bản thân Kiều cũng có thể tác động “rút tên” khỏi sổ.
Đạm Tiên luôn xuất hiện cùng những yếu tố gắn liền với nghiệp báo, số Trời định. Tựa như lời nhắc nhở Kiều rằng sẽ không thoát khỏi mệnh Trời. Tất cả những gì Kiều có thể làm là chấp nhận mọi sự đã được an bài. Nhưng nàng Kiều luôn muốn vùng vẫy thoát ra khỏi xiềng xích của số mệnh ràng buộc. Đạm Tiên và Kiều dù cùng mang một kiếp má hồng bạc bẽo nhưng giữa hai số phận tưởng như giống nhau lại mang hai cách đối mặt khác nhau. Đạm Tiên là người chấp nhận số phận của mình, mọi lời nàng nói với Kiều đều mang ý nghĩa khẳng định về số phận. Nhưng Kiều là một người luôn muốn vượt khỏi số mệnh ấy, nàng không có khả năng đứng lên đi ngược lại số mệnh như Từ Hải nên nàng đã lựa chọn kết thúc đời mình. Nhưng số Trời không cho phép nàng làm như thế. Tuy nhiên, Kiều vẫn vùng vẫy trong tâm mình, chính vì thế nên có lẽ cái tâm của nàng đã giúp nàng cải mệnh.
Những nhân vật trong Truyện Kiều đều mang trong mình một số kiếp khác nhau. Chữ mệnh đã bao trùm xuyên suốt thiên truyện nhưng nhân vật vẫn luôn có lối thoát. Chiếu theo Phật giáo, định mệnh trong Kiều vận hành theo nguyên lý của luật nhân quả. Con người có quyền kháng cự số phận nhưng buộc phải tuân theo nghiệp báo. Thế nên định mệnh ấy không phải do một Đấng sáng tạo nào sắp đặt mà do duyên kiếp nhiều đời của con người. Chính con người không thể chống lại“định mệnh, nhưng không có nghĩa là không có lối thoát. Nguyễn Du đã đưa ra lối thoát cho những quan niệm về định mệnh xưa cũ, rằng số Trời đã định là bất di bất dịch. Đối với Truyện Kiều, vận mệnh chịu sự chi phối từ chính con người, xã hội, không phụ thuộc hoàn toàn vào tự nhiên nên có thể thay đổi trong một quy chuẩn nhất định. Mỗi người có một số phận khác nhau nhưng cái tạo nên mệnh thực sự của một người là cách người đó đối xử với những sự việc xảy đến. Nguyễn Du thừa nhận định mệnh nhưng đồng thời cũng phản kháng lại sự chi phối ấy.
__________________________________________
Vấn Vân Vận Kiều là một dự án nhằm khuyến khích giới trẻ chủ động đối thoại, tiếp cận và khám phá chiều sâu tư tưởng trong kiệt tác Truyện Kiều (Nguyễn Du), qua đó góp phần gìn giữ và lan toả giá trị văn hoá dân tộc.
📧 Mọi thắc mắc vui lòng liên hệ: [email protected]
Thiết kế dàn trang: Gia Thuần
