Hồi xưa, miền Nam ta là đất Thủy Chân Lạp. Thời điểm người Hoa gặp nạn Mãn Thanh tràn vào trung nguyên, họ bỏ xứ đi quá trời. Các nhóm người Hoa dạt tới Đàng Trong được chúa Nguyễn dời vào ở Biên Hòa, Mỹ Tho, Hà Tiên. Khi thương cảng Cù Lao Phố bị chiến tranh Tây Sơn và chúa Nguyễn phá tan nát, những người Hoa từ Biên Hòa mới gói ghém chuyển địa chỉ tới vùng Gia Định. Thực ra trước đó cũng có một nhóm người Hoa tới rồi, nhưng sự sụp đổ của nơi phồn hoa đô hội ở Biên Hòa kia mới giúp nơi này vụt lên thành một ngôi sao mới.
Khi đó, đất này đã tồn tại chợ Tân Kiểng của người Việt, những người Hoa đến sau lập hẳn một cái chợ to hơn nữa gọi là Chợ Lớn. Xong người ta dùng nó để gọi tên cả vùng luôn. Có một điều thú vị:
– Khu vực Sài Gòn hiện nay trước được gọi là Bến Nghé, nhiều người Việt ở.
– Khu vực Chợ Lớn hiện nay trước được gọi là Sài Gòn, nhiều người Hoa ở.
Sở dĩ lằng nhằng như vậy vì tới thời Pháp thuộc thì người Pháp bứng cái tên Sài Gòn mang qua chỗ của Bến Nghé hiện tại, còn khu vực Thày Ngòn/Đề Ngạn/Tây Cống/Sài Gòn kia thì chính thức thành Chợ Lớn, không còn là tên dân gian. Để dễ hiểu thì từ đây trở xuống, người viết vẫn giữ nguyên tên gọi Chợ Lớn (chỉ khu vực quanh quận 5, 6) và Sài Gòn (chỉ khu vực quanh quận 1).
Thời điểm Chợ Lớn ra đời, Sài Gòn vẫn còn chưa có gì đáng kể. Chúa Nguyễn Phúc Ánh thời tạm trú tại đây cũng chưa nghĩ đến việc lập Gia Định kênh hay xây thành Bát Quái. Hai khu vực Chợ Lớn và Sài Gòn được kết nối bằng một loạt kênh đào. Mấy cây cầu hàng ngày bạn chạy qua như cầu Calmette, cầu Ông Lãnh, cầu chữ Y… là băng qua hệ thống các kênh rạch này.
Sông Sài Gòn được các dòng kênh kết nối đến sông Bến Lức (Vàm Cỏ Đông), từ đó tiến vào đồng bằng sông Cửu Long. Lúa gạo, nông sản miền Tây sẽ di chuyển dọc theo con đường siêu tiện lợi này.
Dân địa phương chuộng đi đường thủy vì nó nhanh và tránh được cọp dữ trên bờ nữa. Dọc bờ kênh, ta sẽ thấy các khu vực nổi bật:
– Cầu Kho (quận 1): tại thời Gia Long ở đây là một cái kho lớn chứa thóc gạo và sản vật miền Nam để đưa ra Huế nộp.
– Chợ Quán (quận 5): có dăm ba các loại hàng quán để ghe thuyền nghỉ ngơi thì tấp vô ăn bánh, uống trà.
– Chợ Lớn: nơi này có nhiều nhà sàn, trên bến dưới thuyền, vô cùng tấp nập. Tuy nhiên sình lầy nhiều vì đất thấp, nước dễ tràn lên đường mòn. Ghe thuyền từ miền Tây đem lúa gạo, cá khô, dừa khô, cau khô đến tập kết trong nhà kho, chờ mang đến các chợ miền Đông hoặc ra miền Trung. Về sau, đây là nơi các nhà máy xay xát lúa gạo hoạt động, đem lại nguồn tiền rất lớn.
Về sau, Sài Gòn và Chợ Lớn được nhập lại thành một thành phố duy nhất, được nối bằng đường Nguyễn Trãi và Trần Hưng Đạo bây giờ.
Thâm nhập vào thế giới người Hoa Chợ Lớn, bạn cần phải biết đến hệ thống bang hội đặc sắc. Không phải cái kiểu Nga My, Võ Đang, Thiếu Lâm như trong Võ Lâm Truyền Kỳ. Họ sẽ chia làm 5 bang chính dựa vào quê hương và sẽ có hội quán riêng. Hội quán là nơi người trong bang uống trà bàn chuyện làm ăn. Bất cứ ai từ Trung Quốc ghé vào Sài Gòn phải đến đây để tìm người đỡ đầu, tương trợ trong quá trình khởi nghiệp sinh nhai ở vùng đất mới. Sát hội quán sẽ có trường dạy ngôn ngữ và văn hóa Hoa. Các bang hội thỉnh thoảng sẽ đấu giá vật phẩm để lấy tiền thưởng cho con cháu có thành tích học tập tốt, hoặc cung cấp vốn cho mấy đứa đã trưởng thành.
Các bang hội phân chia công việc rất rạch ròi nên không có chuyện đạp lên lĩnh vực kinh doanh của nhau. Giờ chúng ta liệt kê rõ từng bang:
Bang Phúc Kiến khá thủ cựu và gia trưởng, cho nên những người thuộc bang này thích chữ nghĩa, mong muốn đỗ đạt, phù hợp với nghề giáo.
Bang Khách Gia thì khỏi nói về khả năng nấu ăn siêu hạng, đặc biệt là đồ Tây. Chưa hết, Khách Gia cũng rất giỏi nghề bốc thuốc. Nhân vật Khách Gia nổi tiếng nhất có lẽ là ông Lý Quang Diệu, người khai sinh ra đất nước Singapore hiện đại.
Bang Triều Châu cũng giỏi ẩm thực, đặc biệt là các món hủ tiếu và mỳ. Một người Triều Châu khi mới chân ướt chân ráo sang đây sẽ được hỗ trợ xe bán hàng, được dạy nghề tử tế. Khi nào làm ăn có lãi thì trả ngược lại cho bang. Nói chung giờ bạn cứ vào mấy quán mỳ Tàu mà thấy ghi chữ Ký thì hỏi thử, chủ quán là người Triều Châu không lệch đi đâu được.
Bang Hải Nam thì chuyên trị các món như cơm gà, dê tiềm, mì xào khô mực. Họ cũng rất giỏi nghề đá và điêu khắc.
Cuối cùng là bang Quảng Đông, những người buôn bán sành sỏi nhất, những thương gia thứ thiệt. Họ thờ rất nhiều thần tài cũng vì lẽ đó.
Và hẳn bạn cũng biết cụm từ “Hồng Kông bên hông Chợ Lớn”. Bởi vì đây đích thực là một nơi na ná bên kia. Nếu không tính Hồng Kông hay Singapore thì Chợ Lớn đã từng là khu người Hoa lớn có tiếng trên thế giới (và họ không thích bị đánh đồng với người Đại Lục đâu nhé).
Người Trung Quốc xưa có câu: “Ăn ở Quảng Châu, mặc đồ Hàng Châu, lấy vợ Tô Châu và chết ở Liễu Châu”
Thì người Sài Gòn xưa có câu: “Ăn quận Năm, nằm quận Ba, xa hoa quận Một, trấn lột quận Bốn”
Chợ Lớn từng là một thành phố mang hơi hướng Quảng Đông, Hồng Kông nên đặc trưng là rất nhiều đồ người Hoa. Đồ tiềm, cơm thố, cơm gà, sủi cảo, hủ tiếu, mì xào giòn, hoành thánh, chè… món nào cũng xuất sắc. Họ nấu theo khẩu vị Việt Nam nên rất ngon và dễ ăn. Dẫu không có tiền thưởng thức “Nhất dạ đế vương” như mấy đại gia, xì thẩu Chợ Lớn thì đi dạo khu này một hồi cũng no căng bụng rồi.
Nếu bạn rảnh rỗi, hãy ghé một tiệm sủi cảo ăn tối trước khi lượn qua khu Đồng Khánh. Bạn sẽ ngồi dưới mái hiên của dãy nhà cũ kỹ và thưởng thức các món chè Tàu trứ danh. Thỉnh thoảng hên xui sẽ được nghe mấy bài nhạc Hoa như “Bến Thượng Hải, Ánh trăng nói hộ lòng tôi, Người đến từ Triều Châu. Không khác gì cảm giác đang được đi du lịch đâu.
Chợ Lớn là một nét chấm phá vô cùng đặc sắc của phố thị Sài Gòn. Người viết trộm nghĩ, bạn có dành cả đời cũng chưa chắc đã biết hết mọi câu chuyện thú vị của Chợ Lớn đâu.
Thiết kế dàn trang : Nhím
