Theo Toàn Thư, họ Dương gốc người Ái châu. Họ bắt đầu nổi lên từ thời Dương Đình Nghệ. Ông vốn là nha tướng của Khúc Thừa Hạo. Năm 930, nhà Nam Hán xâm lược nước ta, bắt họ Khúc giải về Trung Quốc. Vào lúc đó, Dương Đình Nghệ đã có thế lực rất mạnh, đến 3000 nghĩa tử. Nam Hán có ý ngại, nên phong quan tước cho ông, nhưng không có tác dụng. Chỉ một năm sau, Dương Đình Nghệ lãnh đạo mọi người đánh đuổi quân Nam Hán, rồi tự xưng là tiết độ sứ.
Được vài năm, Dương Đình Nghệ bị Kiều Công Tiễn giết chết. Họ Dương từ đó phải dựa vào họ Ngô, mà cụ thể là người con rể là Ngô Quyền. Sau khi đánh bại quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng, Ngô Quyền xưng vương. Thế nhưng, Dương tộc có vẻ bất mãn. Nên sau khi Ngô Quyền chết, con trai của Dương Đình Nghệ là Dương Tam Kha liền cướp ngôi nhà Ngô. Họ Dương cai trị đất nước được 7 năm thì lại bị nhà Ngô lật đổ. Điều đáng nói là, trong số hai vị tướng ủng hộ Ngô Xương Văn giành lại ngai vàng, có một người tên là Dương Cát Lợi.
Sau thất bại của Dương Tam Kha, họ tộc này bắt đầu yên phận. Mười mấy năm sau, khi loạn 12 sứ quân nổ ra. Sách An Nam chí lược cho biết, một vị quan thứ sử cai quản Ninh châu tên là Dương Huy cũng tham gia tranh giành ngai vàng. Không rõ người này có liên hệ gì với họ Dương hay không, nhưng cuối cùng ông ta bị Đinh Bộ Lĩnh dẹp yên.
Từ đó, họ Dương chính thức rút lui khỏi việc tranh đoạt ngai vàng. Họ chỉ còn tồn tại như một thế lực ngoại thích suốt các triều đại mà thôi. Dương tộc đặc biệt chú ý đến việc kết thông gia với các triều vua.
Khi Đinh Bộ Lĩnh diệt Ngô, họ lại gả Dương Vân Nga làm hoàng hậu vua Đinh. Đến khi Lê Hoàn cướp ngôi nhà Đinh, họ Dương, mà cụ thể là Dương Vân Nga, lại theo về nhà Tiền Lê, tiếp tục được phong hoàng hậu. Một số người họ Dương không rõ lai lịch vẫn tiếp tục phục vụ trong các triều đại sau.
Ví dụ, sau khi cưới Dương Vân Nga, vua Lê Hoàn còn nhận một người tên Dương Hy Liễn làm con nuôi, phong cho đóng quân ở Phù Đái, thuộc Hải Phòng ngày nay.
Năm 989, cũng vào thời Tiền Lê, có một vị quan quản giáp tên Dương Tiến Lộc. Nhân khi được sai đi thu thuế hai vùng Hoan – Ái, tức Nghệ An và Thanh Hoá, ông đã kích động dân chúng nổi dậy, xin theo về Chiêm Thành, nhưng Chiêm Thành không nhận. Lê Hoàn kéo quân đến, đánh giết vô số người ở hai châu ấy, rồi bắt được Dương Tiến Lộc. Đây là lần cuối cùng họ Dương xuất hiện trong giai đoạn trước khi nhà Lý thành lập.
Ngô Xương Ngập ở Nam Sách suốt 7 năm, còn cưới một người con gái họ Phạm, sinh ra Ngô Xương Xí, tức 1 trong 12 sứ quân sau này.
Năm 965, khi loạn 12 sứ quân nổ ra. Một sứ quân tên Phạm Bạch Hổ, nổi lên chiếm vùng Đằng châu thuộc Hưng Yên, gần Nam Sách. Không rõ người này có thuộc Phạm tộc hay không, nhưng sau đó, ông ta cùng họ Phạm ở Nam Sách đều theo về nhà Đinh.
Vào cuối triều Đinh, khi Lê Hoàn âm mưu cướp ngôi. Phạm Hạp theo phe của tứ trụ Đinh Điền, Nguyễn Bặc, huy động thuỷ lục hai đạo tiến về Hoa Lư đánh Lê Hoàn. Lê Hoàn đánh bại, giết hết bọn họ.
Cùng lúc, em của Phạm Hạp là Phạm Cự Lượng, người gốc Nam Sách, lại theo Lê Hoàn. Khi quân Tống sắp sang, giữa lúc triều đình đang bàn kế sách, Phạm Cự Lượng mặc chiến phục cùng các tướng đi thẳng vào nội phủ, đòi tôn Lê Hoàn làm vua. Thời Tiền Lê, Cự Lượng làm đến chức Thái uý trong triều, cùng thái sư Hồng Hiến phù tá vua Lê. Cũng như họ Dương, trong số 5 vị hoàng hậu của vua Lê, có một người họ Phạm, không rõ lai lịch.
Một số thông tin thêm:
Tam triều “trung thần”, Lê triều hoàng hậu, Lý triều quốc mẫu.
Lý Công Uẩn, quê ở châu Cổ Pháp (2 huyện Tiên Du, Từ Sơn tỉnh Bắc Ninh)
Phạm Bạch Hổ – châu Đằng (xã Xích Đằng, huyện Kim Động, tỉnh Hưng Yên).
Phạm Lệnh Công – Trà Hương, Nam Sách (huyện Kim Thành, tỉnh Hải Dương).
Phạm Cự Lượng – người Nam Sách (thuộc Hải Dương)
Phạm Hạp – Ngô Thì Sĩ, Đại Việt sử ký tiền biên, bảo Hạp là anh của Lượng
Họ Trịnh – vợ Lê Hoàn
Họ Lê (?) – 1008 – Lê Long Đĩnh phong con nuôi của hoàng hậu Cảm Thánh là Lê Ốc Thuyên làm Tam Nguyên vương.
Thông gia:
Dương Đình Nghệ gả con gái cho Ngô Quyền. Ngô Xương Ngập cưới vợ ở Nam Sách. Đinh Bộ Lĩnh gả con gái cho Ngô Nhật Khánh.
Tái giá:
Đinh Bộ Lĩnh cưới mẹ của Ngô Nhật Khánh. Lê Hoàn cưới vợ của Đinh Bộ Lĩnh. Mối quan hệ thông gia cũng chỉ có tính tương đối.
Thiết kế: Gia Thuần
