Nhắc tới Nhật Bản, độc giả chắc sẽ nghĩ ngay tới những bộ áo giáp Samurai kỳ dị nhưng thẩm mỹ đặc trưng, với những chiếc sừng trên mũ hay những tấm giáp che vai vuông vức như chiếc cánh. Nhưng mấy ai biết trước thời kỳ Samurai (thế kỷ thứ 10 – 11), giáp trụ Nhật Bản có diện mạo ra sao. Bài viết này sẽ điểm qua một số dạng giáp trụ chính của Nhật Bản từ thế kỷ thứ 1 đến 19.
Những hiện vật giáp trụ sớm nhất của Nhật Bản là những phiến… gỗ thuộc về thời đại Yayoi (thời đại kim khí, kéo dài từ thế kỷ thứ 3 trước Công Nguyên đến thế kỷ thứ 3). Những phiến gỗ này dường như là một phần áo giáp thân, được khắc các hoa văn cầu kỳ và phủ lớp sơn son. Dường như đây là những áo giáp nghi lễ hơn là chiến cụ thực tiễn, bởi để chống được cú đâm của giáo mác hay cung trận, tấm gỗ phải cực dày nặng. Chưa kể gỗ dễ nứt khi thời tiết thay đổi.
Những hiện vật giáp trụ kim loại sớm nhất thuộc về thời kỳ Kofun (khoảng năm 300 – 538). Những loại giáp trụ này đều mô phỏng khải giáp của Trung Quốc và Triều Tiên cùng thời kỳ chứ chưa rõ rệt những đặc trưng Nhật Bản như thời kỳ Samurai.
Loại hình đáng chú ý đầu tiên là Tanko (Đoản giáp). Đây là loại áo giáp sắt che mỗi thân trên, có chỗ mở trước ngực để mặc lên người. Phần thân được cấu tạo từ những dải sắt uốn quanh người, sau đó đan bằng dây với nhau. Phần trên mở rộng, thắt lại ở phần eo, rồi lại loe ra bên dưới như hình đồng hồ cát. Thiết kế này cho phép trọng lượng áo giáp được phân tán một phần lên eo chứ không đặt nặng toàn bộ lên vai. Tuy nhiên có lẽ do chế tạo phức tạp, Tanko không được tiếp tục kế thừa bởi các thời kỳ sau.
Keiko (Quải giáp) là loại hình áo giáp kim loại phổ biến nhất từ hậu kỳ Kofun (thế kỷ thứ 6) đến sơ kỳ Heian (thế kỷ thứ 9) và chính là hình mẫu của các loại áo giáp Samurai sau này. Áo giáp được kết từ các phiến nhỏ bằng dây lụa. Các phiến tạo thành từng dải, dải dưới được treo vào dải trên (Quải là treo). Bởi vậy, khi gập thân hay tứ chi, dải bên dưới sẽ chồng lên dải trên như vỏ loài giáp xác để người mặc thoải mái vận động. Loại hình giáp trụ này rất thịnh hành tại lục địa và có lẽ đã theo ngả Trung Quốc – Triều Tiên du nhập vào Nhật Bản.
Đến thời kỳ Heian (bắt đầu từ thế kỷ 19), Keiko bắt đầu tiến hóa theo hướng xa rời thiết kế của đại lục. Chỗ mở của áo giáp chuyển sang sườn phải: Nơi ít bị đe dọa nhất khi giao chiến (các loại áo giáp Samurai sau này như O-yoroi, Do-maru đều có cấu tạo như vậy). Giáp thân chuyển từ quây tròn thành 4 tấm phẳng bao bọc 4 phía thân, tạo nên hình dáng giống như chiếc hộp (nguyên nhân của thay đổi này chưa rõ ràng, có lẽ để dễ chế tạo hơn). Trong cung đình, Keiko nghi lễ cũng ra đời, với những phiến giáp bằng đồng được đục chạm hoa văn đẹp đẽ, được lót bằng các loại vải sặc sỡ, và dây treo được kết hợp nhiều màu sắc để tạo nên những hình hình học đơn giản.
Bên cạnh áo giáp kim loại, các binh sĩ cấp thấp trang bị loại áo giáp bằng vải bông gọi là Menoko (Miên Áo giáp). Nhiều lớp vải bông may chập lại có thể tạo nên một lớp phòng ngự đủ dày để chống được các nhát chém hay tên yếu. Để giữ cho các lớp vải không xô lệch, toàn tấm áo có những đường khâu chạy ngang dọc như bàn cờ. Triều đình Nhật Bản đã du nhập kiểu áo giáp này đồng thời với các quy chế quân sự thời Tùy – Đường. Tuy nhiên nó hầu như biến mất khỏi lịch sử Nhật Bản ở các thế kỷ sau.
Nếu đặt một bộ giáp trụ thời Kofun bên cạnh một bộ áo giáp Samurai thế kỷ 16 hay 19 bên cạnh nhau, hẳn nhiều người sẽ không ngờ được rằng chúng đều là các loại chiến cụ Nhật Bản. Mỗi thời kỳ lại mang một bản sắc riêng, phù hợp với trình độ phát triển và nhu cầu của thời đại. Tuy nhiên, cho đến nay, văn hóa đại chúng lại thiếu vắng sự hiện diện của phần lớn trong số chúng.
