Tháng Mười Một năm Ất Mùi [1655], Trịnh Toàn đắc thắng rút đại quân về An Trường. Thế tử Tây Định vương Trịnh Tạc liền hạ lệnh cho em trai mình quay về kinh đô, còn mình ở lại sắp xếp việc phòng thủ Nghệ An.
Trịnh Tạc phong Lũng quận công Vũ Văn Thiêm làm Trấn thủ, Dương Hồ làm Đốc thị; lại phong Đương quận công Đào Quang Nhiêu làm Đồn thủ, Phan Hưng Tạo làm Đốc thị. Các đạo quân này đều đóng lại tại An Trường (tức địa phận thành phố Vinh). Có lẽ Trịnh Tạc rút kinh nghiệm trận thua của Trịnh Trượng, nên không dám đóng quân quá gần địa giới phía Nam.
Việc phòng thủ phía Nam sông Lam được giao cho các tướng cấp dưới. Phò mã Lãng quận công Lại Thế Thời được phái đóng đồn ở xã Minh Lương huyện Thiên Lộc, ngay phía nam sông Lam. Theo tin tình báo của phía Nguyễn, dưới quyền Lại Thế Thời là Đô thự vệ Tường Trung. Ở gần đó, tại ngọn núi ở xã Bình Lãng, có quân bộ của bọn Nội giám Hằng quận công, Hán quận công và Thự vệ Ninh Lộc đóng giữ. Cả hai xã này đều thuộc tổng Minh Lương, ngày nay là địa bàn phường Trung Lương của thị xã Hồng Lĩnh, tỉnh Hà Tĩnh.
Ở xã Tiếp Vũ dưới chân núi Hồng Lĩnh thì có lực lượng của các viên Đề đốc Nanh quận công Thân Văn Quanh, Tham đốc Lại quận công Mẫn Văn Liên, các Cai đội Nguyễn Như Khuê, Lê Văn Tiến, Lê Văn Hi đóng giữ.
Tháng Mười Hai cùng năm [1655], trong lúc Trịnh Toàn đang nhận ban thưởng ở kinh đô. Thế tử Trịnh Tạc tung hai tướng là Thự vệ Ninh Lộc, Tường Trung chỉ huy hương binh hai huyện Thạch Hà và Thiên Lộc, kéo vào Nam để bắt dân ở huyện Kỳ Hoa đưa về Bắc.
Quân Nguyễn dường như đã áp dụng lại chiến lược đã dùng để đối phó Trịnh Trượng. Họ tránh né quân chủ lực của Trịnh Toàn và quay trở lại sau khi quân Trịnh đã rút. Vào thời điểm quân Trịnh tung quân về nam để bắt dân Kỳ Hoa, thì quân Nguyễn đã trở lại đóng ở xã Lạc Xuyên Hạ.
Tiết chế Nguyễn Hữu Tiến dò biết tin kẻ địch sắp đến, bèn hội quân ở chợ Vân Cát, chia quân để đón đánh. Hữu Tiến sai Cai cơ Lưu Diên làm Chánh tiên phong, Cai cơ Thiêm Vinh làm Phó tiên phong, Cai cơ Trương Phước Hùng làm Tả hữu vệ trận. Các tướng khác thì làm tiếp ứng. Quân Nguyễn kéo ra hướng huyện Thạch Hà.
Cai cơ Lưu Diên đụng đầu ngay với tướng Trịnh là Thự vệ Ninh Lộc. Lưu Diên tung quân đánh gấp. Ninh Lộc thua chạy về xã Quảng Khuyến. Lưu Diên truy kích, bắt được một con voi đực, cùng với khí giới và thuốc, đạn.
Ninh Lộc chạy tới núi Hương Tích, lên núi quan sát thì thấy Lưu Diên chỉ có ít quân, lại không có tiếp ứng. Ninh Lộc nổi nóng, quay quân trở lại đánh. Lưu Diên ít quân, nên lại thua chạy về xứ Cầu Ngạn. Ninh Lộc đoạt lại con voi và khí giới, đắc thắng trở về.
Ninh Lộc về tới xã Quảng Khuyến thì lọt vào chỗ mai phục của tướng Nguyễn là Cai cơ Thiêm Vinh. Thiêm Vinh đợi quân Trịnh đi qua một nửa mới đổ ra đánh. Ninh Lộc bị đánh bất ngờ, quân lính tan tác. Ninh Lộc cũng vứt giáp, giả làm quân lính để chạy trốn. Thự vệ Tường Trung nghe tin Ninh Lộc đã thua, cũng đem quân chạy. Cai cơ Thiêm Vinh lại đoạt con voi và khí giới, đem về dâng công.
Trận giao chiến nhỏ này khiến phía Trịnh càng thận trọng hơn. Đương quận công Đào Quang Nhiêu bàn rằng:
– Người ta bảo họ túc trí đa mưu, anh hùng dũng lược, ba quân tinh nhuệ, tướng sĩ đồng lòng. Quả nhiên không phải là hư hão. Nếu ta tranh giành với họ, giao chiến ắt bại. Chi bằng chia quân cố thủ, để xem thời cơ. Nhân lúc họ lơ là, phát binh tiến công, sẽ được toàn thắng. Đó mới là thượng sách.
Trấn thủ Vũ Văn Thiêm tán thành kế này. Quân Trịnh từ đó lo đào hào đắp lũy, để vững phòng thủ. Tiết chế Nguyễn Hữu Tiến cũng đưa các quân rút về Dinh Cầu, cho quân nghỉ ngơi để mưu đồ tiến đánh.
Tranh thủ thời gian hưu chiến. Đốc chiến Chiêu Vũ hầu Nguyễn Hữu Dật tung gián điệp ra Đàng Ngoài để tìm đồng minh. Gián điệp là Văn Tường, Hoàng Sinh quay về báo lại tình hình khá tích cực: Mạc Kính Hoàn ở Cao Bằng, Phấn quận công ở Hải Dương, Ký lục Hồ – tức Phạm Hữu Lễ ở Sơn Tây đều đồng ý hợp tác. Nếu quân Nguyễn vượt sông Lam, trấn Hải Dương sẽ không nộp tô thuế cho chúa Trịnh, để tuyệt lương thực. Họ Mạc ở Cao Bằng sẽ tấn công trấn lỵ Đoàn Thành ở Lạng Sơn, để chia thế lực. Phạm Hữu Lễ thì tình nguyện làm nội ứng để chiếm thành Sơn Tây.
Nguyễn Hữu Dật lại tới gặp Tiết chế Nguyễn Hữu Tiến bàn việc tấn công. Hữu Dật nói:
– Lòng người như thế. Xin sớm định kế hoạch, để xong công lớn.
Nguyễn Hữu Tiến bằng lòng, bèn họp các tướng ở Dinh Cầu để tiến hành điều động. Lại xua quân bắc tiến.
Rốt cuộc thắng bại sẽ ra sao?
Tác giả: Wong Trần
Minh hoạ: Minh Thảo Võ
Thiết kế và dàn trang: TRẦN VĂN HẬU
