Cái thạp đồng này là do tổ tiên trong cung vua truyền lại cho ông cố con, ông cố đói xác xơ cũng không bán đi mà dành lại cho ông nội, ông nội chạy giặc cũng gắng ôm theo mà để lại cho cha con. Cái thạp gắn với chuyện đời ông cha đến tay con lại biến mất một cách thần không hay quỷ không biết. Lạy Quan lớn hiển linh, phù hộ gia đình con tìm lại được cái thạp gia truyền.
Hôm đó mùng Một, không trăng, đêm đen phủ lên bệ thờ bên hông chùa Địch Vĩ một màu u uất. Tuy vậy, trước hương án vẫn đủ đầy hoa quả và khói hương. Người đàn ông trung niên buồn bã bày lễ rồi phủ phục dưới chân tượng chó đá, lầm rầm khấn xin Quan lớn Hoàng Thạch của làng mình.
Niềm tin vào thần Hoàng Thạch của ông hòa vào khói hương, truyền thêm sức mạnh vào thần lực của ta. Ta đem thần lực đó xoa dịu tâm thần bất an của người đàn ông tội nghiệp, truyền lại cho ông một niềm tin rằng, chiếc thạp đồng sẽ được tìm lại, dưới sự giúp sức của thần.
Từ thuở hoang liêu, chó đã là bạn đồng hành chí cốt của cư dân đất Việt. Tháng năm đằng đẵng chung sống cùng nhau, người Việt đã nhận ra những ưu điểm vượt trội của chó – thiện chiến và nhạy bén.
Chó xông pha cùng chiến sĩ bộ lạc trong những cuộc săn rồi đi theo những thầy phù thủy Shaman mặc áo lông chim thực hiện nghi lễ trừ tà. Một số tộc người sinh tồn nơi hoang dã, gắn chặt đời mình với săn bắn hái lượm tưởng thưởng ưu điểm đức tính đó mà nhận chó là vật tổ của mình. (1)
Đi về miền núi đồi Tây Bắc, bao đời tộc Dao vẫn nhận chó là vật tổ trong lễ tục ca ngợi chiến công của Bàn Hồ. Bàn Hồ – một con Long Khuyển ngũ sắc, là công thần giúp vua phương Bắc diệt giặc, được vua gả con gái yêu. Hậu duệ của Bàn Hồ và công chúa chính là tổ tiên người Dao. Ngàn năm qua, người Dao vẫn còn cúng tế Bàn Vương bằng cách thêu hình chó và bốn chiếc chân chó lên trang phục. (3)
Ở miền tâm thức khác, chó cũng tìm được cho mình một vị thế mới khi thế giới này phân trời đất âm dương. Cùng các vị thần được sinh ra để lý giải trật tự vũ trụ, chó cũng hóa thần để trấn giữ và thông linh trời đất.
Thiện chiến đi cùng uy dũng, nếu con Chó Nhà Trời đuổi theo cắn Mặt Trời và Mặt Trăng trộm cỏ tiên gây ra nhật thực, nguyệt thực; thì con Chó Địa Phủ lại được giao trọng trách phán xét nhân quả dưới Âm ty. Ở giữa càn khôn, những con chó phàm chốn dân gian vẫn tràn đầy linh tính với quan niệm chó trắng là vật cực âm, còn chó đen lại là vật cực dương với dòng máu trừ tà chảy trong mình.
Mong muốn giữ chó ở lại đời mình và dòng tộc, dài lâu hơn nhiều vài chục năm sinh mệnh ngắn ngủi của loài chó, con người phỏng theo những hoa văn hình chó cổ xưa mà tạc khắc nên những bức tượng mang tuổi thọ vĩnh hằng, bằng một chất liệu thiêng từ thuở hồng hoang – đá.
Trong những đêm đen mịt mùng ngàn năm qua, người xưa vẫn nằm lặng nghe tiếng chó sủa ma và tự trấn an thân tâm vì trước nhà đã có chó đá linh thiêng giữ cửa.
Ghi dấu đậm sâu vào lòng người Việt, từ chỗ đứng ở cổng, ở cửa, ta đường bệ bước vào thần điện của thôn làng. Người dân làng Địch Vĩ (xã Phương Đình, Đan Phượng, Hà Nội) lập một bệ thờ chó đá ngay sau chùa, kính cẩn gọi là Quan lớn Hoàng Thạch – chính là nơi ta nghe được lời khẩn nguyện của người đàn ông mất chiếc thạp đồng. Dân làng gắn cho Quan lớn Hoàng Thạch có một huyền tích khá ly kì, với một thân oan khuất vì sự ghen tuông mù quáng của anh trai.
Cách đó không xa, vẫn trong huyện Đan Phượng, làng Trung Hiền (xã Thượng Mỗ) có một tượng thờ “Quan Hoàng Thạch” ở sân đình. Tuy tượng nhỏ hơn ở làng Địch Vĩ, nhưng không vì thế mà sự sùng bái của dân làng giảm bớt. Bệ thờ chó đá của ta vẫn được dân làng quanh năm khói hương thờ phụng.
Đền thờ Cẩu Nhi trên hồ Trúc Bạch đến nay vẫn còn lưu truyền câu chuyện của chó đá liên quan đến sự ra đời và tích dời đô của Lý Thái Tổ. Người ta dựa theo Tây Hồ chí của Dương Bá Cung mà kể rằng, mẹ của Lý Công Uẩn, khi đến làm việc tại chùa Tiêu Sơn, đêm đến nằm mơ thấy thần Chó Đá rồi có mang mà sinh ra vua.
Khi ngài sinh thành, tượng chó trước cổng chùa Tiêu Sơn tự dưng mở mõm sủa inh ỏi. Không những thế ngài còn sinh vào năm Tuất. Chính vì cuộc đời huyền thoại của vị vua này mà khi định đô tại Thăng Long, ông cho lập miếu thờ chó thần Cẩu Nhi trên hồ Trúc Bạch (Hà Nội) để canh giữ, bảo vệ kinh thành.
Tuy được phụng thờ với nhiều huyền tích, mục đích khác nhau, nhưng nhiệm vụ chính của ta vẫn là trấn yểm và canh giữ. Như trong Kiến văn tiểu lục, thể lệ về Lễ nghi, Lê Quý Đôn có ghi: “Đời cổ có 5 nơi thờ: Thờ Thần cổng dùng dê, Thần bếp dùng gà, Thần cửa dùng chó, Thần giếng dùng lợn lớn, Thần thổ dùng lợn nhỏ”.
Vậy nên có gì lạ đâu khi ta được tạc tượng để gác cửa, trừ tà mà trong lăng Ngải Sơn của Trần Hiến Tông. Rồi lại được đường bệ trấn giữ chính điện Lam Kinh của Lê Thái Tổ ở Thanh Hóa, như Hoàng Việt Dư địa chí của Phan Huy Chú viết: “Điện chi cực cao, lưỡng dịch khai hoằng đình. Hạ thiếp thủy tượng thị triều tiền điện. Hậu môn ngoại, nhị thạch ngao cực linh. Điệp tam liên vi vương tự, mỗi dạng tượng kinh sư miếu chế.” Tức là ngoài cửa phía sau được trấn giữ bởi hai chó đá cao lớn rất linh thiêng.
Ngàn năm trấn giữ đền đài lăng tẩm là ngàn năm cô tịch với gió sương, nhưng ta vẫn vui lòng đem sức bảo vệ bình an vùng đất ấy, không cô phụ tín nhiệm của thế gian. Vua Lê Thánh Tông có lẽ cảm được nỗi niềm đó của ta mà làm bài thơ vịnh:
Lần kể xuân thu biết mấy mươi
Cửa nghiêm thăm thẳm một mình ngồi…
Phỏng trong sức có ngàn cân nặng
Dấu nhân ai lay cũng chẳng dời
Mẫu Thượng Ngàn của Nguyễn Xuân Khánh cũng kể về một ông Thần Cẩu cao ngang thắt lưng người, đặt bên cạnh bàn thờ gốc đa. Người dân làng Cổ Đình thờ Thần Cẩu cũng với mục đích để giúp dân làng trừ tà, giữ của, giữ sự bình yên cho ngôi làng vì “năm xưa làng động, thầy hộ Hiếu bảo lí do còn vì cái nghĩa địa nằm ở chân quả đồi ở phía trước đầu làng. Nghĩa địa nhòm vào làng là độc lắm”.
Vậy nên người dân làng Cổ Đình đã “tạc một con chó đá có lỗ thủng ở bụng, vẽ một đạo bùa yểm nhét vào đó”, khi tạc tượng cho đá xong họ cho “xây bệ đặt chó đá nhìn thẳng vào nghĩa địa chân đồi”. Dân làng tin rằng ông Thần Cẩu sẽ giúp làng trừ khử được cái “tà khí” từ những ngôi mộ trên quả đồi trước cổng làng.
Tuy không gian làng Cổ Đình là hư cấu, nhưng chuyện người, chuyện thần và những tín niệm được người gửi gắm vào thần là những điều đã lặp đi lặp lại ở làng quê Việt trăm ngàn năm qua. Chức năng bảo hộ gia chủ đời thực của chó được phủ lên quyền phép của thần chó đá.
Và sự thân thiết đời thực với chó cũng khiến những khẩn nguyện đến chó đá như một cuộc tỉ tê tâm tình, thường là xin lại đồ vật bị mất hay xin lại công bằng,… Như hôm nay đúng Rằm, sáng trăng, tượng Quan lớn Hoàng Thạch của làng Địch Vĩ đủ đầy hoa quả khói nhang, ta lại đang nghe một người đàn ông lầm rầm khấn niệm:
Tuy vậy, thần mệnh của ta vẫn sẽ tồn tại một khi con chó đá vẫn còn quấn quýt trong tâm thức người Việt. Thẳm sâu trong ký ức, thế nhân vẫn nhớ về những con chó đá thân thuộc trước cổng nhà hay trong ngõ xóm đường làng.
Người làng An Xá, Kim Động kể rằng, có đêm đi đánh cá về, thấy hàng đàn chó đá bơi qua khúc sông ngày xưa người ta đem vứt chúng (4). Còn có không ít họa sĩ đã thu thập đủ loại tượng chó đá cổ về lưu giữ nơi tư gia (5).
Dẫu chó đá được phụng thờ hay bị ruồng bỏ, thì ta vẫn vui mừng khi thấy con người vẫn vững vàng mạnh mẽ. Thay vì tin vào ta, họ truyền tải niệm lực vào chính mình và những yếu tố mới của thời đại. Cứ thế họ vẫn sống một đời tràn đầy niềm tin và được bảo hộ bởi những niềm tin ấy.
Art Director Lê Minh
Artist & Designer Mythz
Researcher Hồ Đức
Editor Lê Minh Thư
Editorial Director Phạm Vĩnh Lộc
