Lê hoàng thân về ấp thang mộc
Trịnh Uy vương lập cung Thưởng Trì
Khi ấy trong nội có viên hoạn quan tên là Hoàng, cùng làm bạn với Giám sinh Đỗ Thế Giai và hoạn quan Hoàng Ngũ Phúc. Hoàng thấy thời thế rối loạn, mới bảo hai bạn rằng:
– Tôi xem vận trời và việc người, họ Trịnh chắc là sắp mất. Vậy sao ta chẳng phò một vị hoàng tử, vào trong rừng núi nổi nghĩa binh như việc cũ của đức Cao Hoàng khi xưa. Nghiệp lớn chắc có thể thành được.
Giai và Phúc nói:
– Không phải. Nhà Trịnh có công lớn, trời cũng giúp vì, hoặc giả lại phục hưng cũng chưa biết chừng. Vả hãy để chờ xem. Nếu không sẽ liệu cũng chưa muộn.
Hoàng sầm mặt đứng dậy, vung tay áo bỏ đi. Một lúc sau, Đỗ Thế Giai cũng đi ra. Qua phủ Lượng Quốc, Thế Giai thấy em trai cùng mẹ của chúa Trịnh Giang là Ân quốc công Trịnh Doanh đang ở cửa phủ, ngồi dưới đất cùng bọn hoạn quan xem chọi gà. Thế Giai kinh ngạc, về bảo với Hoàng Ngũ Phúc:
– Đó thật là vị chúa của ta.
Đỗ Thế Giai bèn bảo với Hoàng Ngũ Phúc. Hai người đem trâu rượu tới nói với người canh cổng phủ Lượng Quốc để xin vào yết kiến Ân quốc công Trịnh Doanh. Trịnh Doanh cũng coi trọng hai người.
Hoạn quan Hoàng thì đi theo các hoàng thân Lê Duy Chúc, Lê Duy Quy và Lê Duy Mật. Lê Duy Chúc là con thứ 15 (cũng là con út) của vua Lê Hy Tông. Lê Duy Quy và Lê Duy Mật thì là con của vua Lê Dụ Tông. Duy Quy là con thứ 10, Duy Mật là con thứ 12. Ba hoàng thân cùng mưu với triều sĩ Phạm Công Thế, Vũ Thước và thuộc hiệu là Lại Thế Tế, để mưu đốt kinh thành rồi nổi dậy. Nhưng việc không thành. Các hoàng thân bèn chia hai đường để chạy trốn. Lê Duy Quy chạy ra huyện Cẩm Thủy trấn Thanh Hoa. Lê Duy Chúc và Lê Duy Mật thì chạy ra huyện Nghi Dương trấn Hải Dương.
Bọn Duy Mật đi được một ngày, thì âm mưu ấy bị Hoàng Ngọc Loan tố cáo. Chúa Trịnh Giang tung người đi lùng bắt. Ở Nghi Dương có thổ hào là Ngô Hưng Tạo đưa Duy Chúc và Duy Mật vượt biển vào Thanh Hoa, ẩn trốn ở huyện Thạch Thành. Truy binh của chúa Trịnh chỉ bắt được Phạm Công Thế và Vũ Thước giam vào ngục, rồi đem xử tử.
Phạm Công Thế người làng Hoàng Xá huyện Đông Quan, đỗ Tiến sĩ năm 1727, lúc mới 23 tuổi, làm quan Đông các Hiệu thư. Lúc lâm hình, các quan trách Thế:
– Nhà ngươi là người trong khoa giáp, làm sao lại đi theo bọn phản nghịch?
Công Thế cười, bảo:
– Danh phận không sáng tỏ đã lâu rồi, còn phân biệt thế nào là thuận với nghịch nữa?
Nói rồi, liền vươn cổ chịu chém. Bấy giờ là tháng Mười năm Mậu Ngọ [1738].
Ba hoàng thân trốn vào miền Thanh Hóa ít lâu, thì Lê Duy Chúc và Lê Duy Quy đều ốm chết. Chỉ có hoàng thân Lê Duy Mật dời sang các huyện Quảng Bình, Cẩm Thủy của trấn Thanh Hoa, kêu gọi các nơi khởi binh hưởng ứng phò Lê. Viên hoạn quan Hoàng theo hầu cũng tự xưng là Thượng tướng, Minh quận công, tục gọi ông ta là quận Mèo. Tù trưởng và phụ đạo ở các sách vùng Quảng Bình, Cổ Lũng đều thuận tình hưởng ứng, hẹn ngày hành sự. Lê Duy Mật bèn chọn mùa xuân năm sau tiến quân vào đánh Vạn Lại – An Trường.
Chúa Trịnh Giang không lấy đó làm lo, mà lại càng thích dạo chơi. Chúa cho làm nhiều cung quán ở bốn trấn. Những nơi danh sơn, cổ tự, chúa Trịnh đều tìm tới. Viên hoạn quan thân tín là Bào quận công Hoàng Công Phụ quê ở xã Quế Trạo huyện Quế Dương. Chúa Trịnh Giang chọn chỗ đó làm hành cung, thường đóng ở đấy. Có khi bất thần về cung, rồi đi tuần phương Bắc.
Trịnh Giang lúc trước vu cho Vĩnh Khánh đế tư thông với Kỳ Viên phi Đặng thị. Đặng thị người xã Trà Đổng, huyện Tiên Du, trấn Kinh Bắc, là sủng phi của chúa Trịnh Cương. Việc tư thông đó có thật hay không, người đời không được biết. Nhưng chính Trịnh Giang cũng tư thông với Kỳ Viên phi. Việc này bị Thái phi Vũ thị phát giác ra. Thái phi bắt Đặng thị phải tự tử.
Một hôm, chúa Trịnh Giang bị sét đánh, suýt chết. Từ đó, Trịnh Giang có bệnh “kinh quý”. Hễ nghe tiếng sấm là lại sợ hãi. Bọn hoạn quan Hoàng Công Phụ bèn nói:
– Đấy là vì dâm dục nên bị ác báo. Bây giờ chỉ có cách đào lỗ xuống đất, làm nhà mà ở để tránh sấm sét, họa ra có thể thoát tai nạn.
Trịnh Giang nghe theo. Hoàng Công Phụ bèn đào hầm đất, gọi là cung Thưởng Trì cho chúa ở. Hoàng Công Phụ không muốn dùng người Thanh Nghệ theo hầu xe chúa, nên đổi dùng lính người làng Quế Trạo của mình, để dễ sai khiến. Vì thế, các quan và sáu quân thường không biết chúa Trịnh đang ở đâu. Nhiếp chính Trịnh Doanh cũng không dám tự chuyên quyết định. Mỗi khi có việc thì phải cho người đi tìm để lấy lệnh chỉ của chúa. Việc nước thành ra rối loạn.
Đầu năm Kỷ Mùi [1739], niên hiệu Vĩnh Hựu thứ 5, hoàng thân Lê Duy Mật cùng tù trưởng và phụ đạo các sách lẳng lặng tiến về Vạn Lại. Vạn Lại là “hành tại” – tức chỗ trú đóng tạm thời của triều đình nhà Lê trong thời kỳ còn chống nhau với nhà Mạc. Nếu Lê Duy Mật chiếm được chỗ này thì có lẽ sẽ thành một vua Lê Trang Tông thứ hai. Nhưng mưu ấy bị huyện thừa Trịnh Tuân tố cáo với quan lưu thủ. Triều đình liền phái Vịnh Trung hầu Đặng Đình Mật làm tướng, Thượng bảo tự khanh Trần Cảnh làm Hiệp đồng, kéo quân đi đánh, lại cho đặt đài lửa hiệu ở các trấn Nghệ An, Thanh Hóa và Sơn Nam, cho dân sở tại thay nhau canh giữ đêm ngày.
Đặng Đình Mật người Lương Xá huyện Chương Đức, là con trai cả của cố quốc lão Ứng quận công Đặng Đình Tướng. Trần Cảnh người Điền Trì huyện Chí Linh, là dòng dõi Nam Dương hầu Trần Công đầu thời Trung hưng. Hai người đều có tài lược.
Bấy giờ những người coi phủ và dân xã Vạn Lại đều đã hưởng ứng hoàng thân Lê Duy Mật. Họ dẫn đường cho Lê Duy Mật theo đường Khang Chính tiến vào Vạn Lại. Vì thế, người do thám của Đặng Đình Mật phái đi không biết được tin tức gì. Họ đều về báo là không có giặc. Khi tiến quân sát đến sách Vạn Lại, Trần Cảnh bấm độn, rồi nói với Đặng Đình Mật:
– Quân giặc nhất định sẽ đến. Đúng hẹn chúng sẽ đến. Cần khẩn cấp tăng cường sự chuẩn bị.
Nói chưa dứt lời, từ trong rừng đã có cánh quân kéo ra. Đó là quân của Lê Duy Mật. Quân trấn Thanh Hoa và quân cơ Hữu Thắng đi đầu, bị đánh bất ngờ nên tan vỡ.
Chưa biết sự việc sẽ ra sao?
Tác giả: Wong Trần
Minh hoạ: Minh Thảo Võ
Thiết kế và dàn trang: TRẦN VĂN HẬU
